Theo quan niệm dân gian, ngày 23 tháng Chạp (tháng 12 Âm lịch) là ngày Táo quân về trời để báo cáo công việc đã xảy ra dưới trần gian trong vòng một năm qua. Bởi vậy, vào ngày này các gia đình đều thành tâm chuẩn bị lễ vật tiễn ông Công, ông Táo về trời.

Tuy nhiên, hiện nay có nhiều tranh luận về việc thả cá chép. Có người cho rằng, chỉ cần thành tâm, thả cá chép giấy ông Công ông Táo vẫn về trời. Có người cho rằng, phải cá chép sống (cá thật) mới đưa tiễn được Táo quân.

Có thể “thả” cá chép bằng giấy

Trao đổi với PV, TS. Trần Hữu Sơn, Phó Chủ tịch Hội Văn nghệ dân gian Việt Nam cho rằng, thay vì thả cá chép thật, có thể đốt cá chép bằng giấy miễn là gia chủ thành tâm.

“Theo tôi, tùy điều kiện, hoàn cảnh. Nếu có điều kiện thì thả cá sống còn không đốt cá giấy cũng được”, TS.Trần Hữu Sơn nói.

Theo Phó Chủ tịch Hội Văn nghệ dân gian Việt Nam, thả cá chép là nét đẹp trong văn hóa Việt Nam nói chung và của Phật giáo nói riêng. Vào ngày 23 tháng Chạp, người dân thường chuẩn bị một đôi hoặc 3 con cá chép sống, thả trong chậu nước, cúng cùng các đồ lễ khác.  Sau khi cúng xong sẽ đem phóng sinh ở sông, ao, hồ, nghĩa là để đưa ông Táo về trời.

Ngoài ra, trong tâm thức người Việt, "cá vượt Vũ môn" hay "cá chép hóa rồng" còn mang ý nghĩa của tinh thần vượt khó, sự kiên trì, bền chí chinh phục tri thức để đi tới thành công, biểu trưng cho nhân cách thanh cao tiềm ẩn hoặc hướng đến một kết quả tốt đẹp. Ngoài ra, tục thả cá chép trong ngày 23 tháng Chạp còn thể hiện sự từ bi quý báu của người Việt.

“Khi thả cá chép là phóng sinh, người ta tự hứa sẽ không sát sinh, giải phóng cho muôn loài”,  TS. Trần Hữu Sơn chia sẻ.

Đồng quan điểm, GS Ngô Đức Thịnh - Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu và Bảo tồn văn hóa tín ngưỡng Việt Nam cũng cho biết, trong ngày cúng ông Táo người dân có thể dùng cá chép thật hoặc cá chép giấy để cúng đều được. Tuy nhiên, theo quan niệm dân gian, cá chép thật sau khi làm lễ được thả phóng sinh mang rất nhiều ý nghĩa. Ngoài việc đưa ông Táo bay về trời thì tục lệ phóng sinh sẽ giúp tất cả muôn loài, kể cả con người hướng thiện hơn. Phóng sinh là khơi lòng hiếu sinh, thương yêu của con người, cần phát xuất từ lòng từ bi, vì sự sống của cá. Nhưng ở đô thị, ao hồ bị san lấp hết, không còn chỗ để thả cá nên giờ người ta dùng cá giấy để cúng xong hóa mã cá chép. Đó cũng là một cách giản tiện hóa tập tục cho phù hợp với cuộc sống hiện đại.

Thả cá chép thế nào cho đúng?

Hòa thượng Thích Thiện Tâm - Phó Chủ tịch Hội đồng trị sự giáo hội Phật giáo Việt Nam cho biết, cá chép là một trong những loài vật được sử dụng để phóng sinh (trong đạo Phật, thả bất kỳ con vật nào ra cũng được coi là phóng sinh). Do đó, thả cá chép sẽ khiến người tư tưởng con người hướng tới “không sát sinh”, chúng sinh thoát khỏi cái chết.

Chính vì vậy, thả cá chép cũng phải đúng cách, bằng cả cái tâm chứ không nên theo phong trào. Nếu thả cá chép sai cách sẽ không tỏ được lòng thành kính trọn vẹn, gây thêm nghiệp chướng.

Theo Đại đức Thích Đức Thiện - Trụ trì chùa Phật Tích (Bắc Ninh), muốn thả cá chép đúng, người dân cần lưu ý những điều sau:

Người dân ra chợ chọn cá khỏe mạnh, không nên mua cá nhiều lần ở một cá nhân, địa điểm, tránh cá bị đánh bắt lại vì như vậy sẽ tạo thêm nghiệp chướng cho người bán và giảm phần công đức của người thả.

Thả cá phóng sinh cũng không phụ thuộc vào cá to hay cá nhỏ. Khi thả, cần thao tác nhanh gọn trong thời gian ngắn – tính từ khi mua cá về để tránh việc cá bị chết trước khi được phóng sinh, không cần chọn ngày giờ tốt, xấu mới thả cá bởi đó là mê tín. Lưu ý, khi phóng sinh cá, càng nhanh càng tốt nếu không cá sẽ bị tù túng. Mọi người cũng lưu ý, không nhất thiết thả ở ao hồ gần chùa (nhất là chùa đô thị sẽ làm người tham đánh bắt lại).

Khi đi thả cá, tâm thái cần vui vẻ, thoải mái, luôn tâm niệm phóng sinh cá là việc thiện lành, phúc đức; Thả cá chép phải thả từ từ, nhẹ nhàng xuống ở nhiều nơi, không tập trung một chỗ, để tránh những va chạm mạnh có thể làm cá chết. Thả cá mang theo sự thành kính chứ không phải làm cho có lệ.

Không nên cầm cả xô cá đổ xuống ao hồ; Không nên để cá nguyên trong túi nilon rồi ném xuống nước… vì như thế cá dễ chết. Không phóng sinh cá ở những nơi môi trường bị ô nhiễm vì cá sẽ ít cơ hội để sống sót.

Sau khi thả cá nên lưu lại xem cá đi chưa, tránh tình trạng cá mắc kẹt hoặc lưu luyến chưa muốn rời đi.