Ong chia đàn tự nhiên là hiện tượng ong chúa cũ và khoảng ½ số quân bay đi hình thành một tổ mới. Đàn ở lại gọi là đàn gốc sẽ có ong chúa mới ra đời và đi giao phối với ong đực. Đây là hình thức sinh sản của loài ong. Hiện tượng này làm giảm năng suất mật. Vì vậy, người nuôi ong cần biết biểu hiện của đàn ong sắp chia đàn, từ đó có cách phòng chống kịp thời.
Sau đây là những hướng dẫn của các kỹ sư đến từ Trung tâm Nghiên cứu và Phát triển Ong trong việc nhận biết các biểu hiện ong sắp chia đàn tự nhiên, tiến hành các biện pháp phòng chống cũng như xử lý kịp thời khi ong chia đàn tự nhiên.
*Các điều kiện thuận lợi cho ong chia đàn:
- Do thời tiết thuận lợi (ấm và trời nắng).
- Nguồn mật phấn phong phú.
- Đàn ong đông quân, nhiều ong non, nhiều nhộng và ấu trùng.
*Các biểu hiện của đàn ong sắp chia đàn:
- Đàn đông quân, có nhiều ong non bay bài tiết vào buổi trưa.
- Đàn ong tạo ong đực thường xuất hiện các lỗ ong đực mới xây.
- Xuất hiện vài mũ chúa tròn nhỏ xây ở mép dưới hoặc góc bánh tổ.
- Kiểm tra bên trong thấy hiện tượng ong đậu nhiều ở vách ngăn và trên nắp thùng gọi là ong treo, một số đàn có ong bậu thành chùm lớn dưới đáy thùng.
- Khi chuẩn bị chia đàn, ong thợ vẫn tiếp tục lấy mật và phấn.
- Khi thấy có trứng hoặc ấu trùng ở trong mũ chúa, đàn ong chắc chắn sẽ chia đàn nếu như các điều kiện cho chia đàn thuận lợi. Cuối cùng đàn ong sẽ tạo khoảng 7-10 mũ chúa ở các lứa tuổi khác nhau. Khi một hoặc nhiều mũ chúa già thâm đầu là lúc ong chuẩn bị chia. Nhưng có trường hợp mũ chúa chưa vít nắp ong đã chia vì đàn này đã bị vặt mũ chúa nhiều lần hoặc đặt nơi quá nóng.
- Hàng ngàn con ong và ong chúa tuôn ra khỏi tổ. Chúng thường đỗ lại trên cành cây, hiên nhà.
- Ong thường bay chia đàn vào bất cứ thời gian nào trong ngày nhưng nhiều nhất là 9-10 giờ những ngày trời nắng, gió nhẹ.
- Các ong trinh sát sẽ tìm kiếm nơi làm tổ ở trong vùng. Trong một vài giờ đàn ong sẽ quyết định nơi ở mới của mình và bay tới đó.
Nếu ong chúa tơ đầu tiên nở ra, sẽ tìm cắn phá các mũ chúa khác và đàn ong chỉ chia một lần. Nhưng nếu như đàn ong lại đông quân vì có nhiều ong nở ra từ nhộng nó có thể tiếp tục chia đàn. Trơng trường hợp này, ong thợ sẽ bảo vệ các mũ chúa còn lại. Đàn chia thứ 2 cùng với chúa tơ bay ra sau đàn chia thứ nhất một vài ngày. Đôi khi có đàn chia làm 3, 4 lần. Việc chia đàn sẽ kết thúc khi có một con chúa tơ phá huỷ tất cả các mũ chúa có ong chúa bên trong.
*Thời gian ong chia đàn tự nhiên:
Ở miền Bắc: Vào tháng 3 - 4, một số ít chia vào tháng 10 - 11.
Ở miền Nam : Trước vụ mật cao su
*Thời điểm ong chia đàn: thường vào buổi sáng từ 8-11h.
-Phòng chống ong chia đàn:
- Thay chúa già một năm 2 lần. Đàn ong có chúa trẻ ít chia đàn hơn.
- Cho ong xây tầng kịp thời để có nhiều bánh tổ làm giảm mật độ quân trên cầu, ong không bị đông đúc quá.
- Đổi cầu nhộng đàn mạnh lấy cầu không của đàn yếu. Việc làm này cung cấp nhiều lỗ tổ trống cho ong chúa đẻ trứng, ong non có đủ việc làm, giảm mật độ ong đồng thời làm cho đàn ong yếu phát triển nhanh hơn.
- Phá bỏ các mũ chúa đã vít nắp và các mũ chúa đã có trứng và ấu trùng ở trong đó.
- Cắt bỏ các lỗ tổ có nhộng và ấu trùng ong đực. Chưa rõ là ong đực với ấu trùng và nhộng của nó có kích thích đàn ong chia đàn hay không nhưng việc loại bỏ chúng làm đàn ong giảm bớt sự đông đúc.
- Quay bớt mật.
- Tránh dùng thùng nhỏ để nuôi ong, đặt ong nơi có bóng râm để đàn ong không bị quá nóng.
- Khi đã áp dụng các biện pháp trên mà đàn ong vẫn tiếp tục xây mũ chúa thì phải chủ động chia đàn ong ra làm hai, ba đàn.
+Xử lý khi đàn ong chia đàn
- Tung đất, cát, té nước…để đàn ong mau chóng tụ lại.
- Ở đàn ong mới, nếu tìm được ong chúa, thì cho ong chúa vào lồng rồi treo vào chiếc nón bắt ong. Sau đó, hớt nhẹ đàn ong vào nón, dần dần, cả đàn ong sẽ bay vào trong nón.
- Còn trong trường hợp không tìm thấy ong chúa, dùng nón bắt ong để bắt toàn bộ ong thợ và ong chúa. Đưa phần xô màn của nón bao toàn bộ đám ong rồi gạt cho ong rơi vào nón, buộc phần vải màn lại, dốc ngược nón lên. Ong sẽ bò ngược lên và tụ tại phần trên của nón. Sau một vài phút, vén vải màn lên để ong ở ngoài bay vào đàn trong nón.
-Khi hầu hết ong đã nhập vào đàn trong nón, buộc nón lại treo ở chỗ mát và tối.
- Khoảng 6 giờ chiều, chuẩn bị thùng ong sạch có một hoặc vài cầu bánh tổ tốt (có đủ mật, phấn, con) lấy từ đàn gốc hoặc đàn khác và 1 khung cầu đã gắn tầng chân. Số cầu lấy phụ thuộc vào lượng ong thợ bắt được. Nếu có ít cầu bánh tổ viện cần bổ sung thêm cầu đã gắn tầng chân.
- Đặt thùng mới vào nơi thích hợp.
- Vén vải màn lên, đặt mũ ong lên trên thùng ong mới. Đập mạnh xuống nón rồi rũ cho ong rơi hết vào thùng, nhanh chóng đậy nắp thùng ong lại. Đuổi ong bám lên các cầu bánh tổ của thùng mới.
- Cho đàn chia ăn thêm nước đường (cho ăn kích thích) để chúng xây cầu nhanh.
theo dõi chặt chẽ đàn ong,nếu chúng tơ giao phối thành công nó sẽ đẻ trứng 10 ngày sau khi nở.nếu chúa đẻ bị mất thì giới thiệu chúa đẻ hoặc nhập vào đàn khác có chúa đẻ.