Măng cụt thuộc nhóm cây ăn trái, ở nước ta cây măng cụt được trồng nhiều ở khu vực Miền Nam, Đồng Bằng Sông Cửu Long, Đông Nam Bộ…ngoài giá trị dinh dưỡng, trái măng cụt còn có giá trị kinh tế cao. Trong bài viết này Ong Biển sẽ gửi tới quý bà con kỹ thuật trồng và chăm sóc cây măng cụt theo phương pháp canh tác hữu cơ.
I. Điều kiện sinh thái và phát triển cây măng cụt
Cây măng cụt có thể sinh trưởng ở nhiều loại đất khác nhau nhưng tốt nhất là đất sét giàu hữu cơ, tầng canh tác dày, thoát nước tốt và gần nguồn nước tưới. Măng cụt không thích hợp trên đất mặn hoặc nhiễm mặn.
Măng cụt phù hợp với khí hậu nhiệt đới có nhiệt độ cao, ẩm độ cao, lượng mưa dồi dào. Cây phát triển tốt ở nhiệt độ 25 - 35oC, không ưa sáng nên những năm đầu trồng ra ruộng cần phải che bóng cho măng cụt.
Cây măng cụt là loại cây ăn trái được trồng phổ biến tại các tỉnh Miền Nam nước ta , đặc biệt là khu vực ĐBSCL và Đông Nam Bộ
Cây măng cụt có bộ rễ khá yếu, thường rễ chỉ nằm ở lớp đất mặt. Cây cần nhiều ánh sáng để phát triển, thân cây có thể cao trung bình từ 7 - 13m, nếu trong điều kiện thuận lợi cây có thể phát triển tới 25m.
Tùy vào phương pháp nhân giống mà cây măng cụt bắt đầu cho thu hoạch sau 6 - 8 năm. Hoa măng cụt là hoa lưỡng tính, trong năm cây măng cụt ra hoa từ tháng 1 rải rác đến tháng 3 và thu hoạch vào tháng 5 - 8.
II. Cách nhân giống cây măng cụt
Hai cách nhân giống măng cụt phổ biến nhất hiện nay: gieo hạt và ghép cành
- Đối với phương pháp giéo hạt bà con sau khi chọn được hạt giống thường là những hạt to, mẩy từ những quả chín không bị sâu bệnh. Bà con tách bỏ phần thịt bao quanh hạt sau đó rửa sạch và đem gieo vào bầu hoặc liếp ướm. Đối với bầu ươm bà con nên sử dụng giá thể: tro trấu, xơ dừa. Sau khi gieo hạt thì cần tưới nước giữ ẩm và che nắng cẩn thận, khoảng 25 - 30 sau hạt sẽ nảy mầm.
Đối với liếp ươm, bà con cần làm đất nhỏ, tơi xốp, trộn thêm ít trấu lên mặt liếp. Liếp thường rộng 1 – 1,2m, cao 20 – 30cm. Sau khi chuẩn bị được liếp bà con tiến hành gieo hạt. Hạt cách hạt 20cm, hàng cách hàng 20 – 25cm. Sau đó phủ lên một lớp đất mỏng hặc xơ dừa, rơm… bà con cần tưới nước giữ ẩm và che nắng cẩn thận. Sau khi cây nảy mần khoảng 2,5 – 3 tháng bà con chuyển cây sang bầu mới.
Khi cây lớn bà con chuyển cây sang bầu lớn hơn, lúc này bà con cần cẩn thận không làm tổn thương rễ của cây. Bởi rễ cây măng cụt yếu, nếu gây tổn thương bộ rễ sẽ chậm phát triển.
- Đối với phương pháp ghép cành
+ Bà con có thể ghép giống cây quanh năm, nhưng tốt nhất nên thực hiện vào mùa mưa, tỷ lệ thành công cao hơn.
+ Dụng cụ ghép cành: dao ghép cành, dây nilon tự hủy, gốc ghép, cành ghép.
Lưu ý: Đối với gốc ghép bà con cần chọn những cây khoảng 2 năm tuối có gốc thẳng, phát triển khỏe mạnh, không bị sâu bệnh hại tấn công, chiều cao của cây giống từ 60cm trở lên ( tính từ mặt bầu ươm). Cành ghép thường là những cành có 3 - 4 cặp lá, cành khỏe, không sâu bệnh. Nên chọn những cành có kích thước tương xứng với gốc ghép.
Cách thực hiện như sau: Ở trên gốc ghép bà con cắt bỏ phần ngọn, để lại khoảng 10 – 13cm. Bà con dùng dao sắc chẻ dọc thân gốc ghép khoảng 2 – 2,5cm. Ở cành ghép bà con cắt bỏ 1/3 phiến lá, ở phần gốc cành ghép bà con vát theo hình nêm dài bằng vết chẻ ở trên gốc ghép.
Dùng dây nilon ( nên dùng dây nilon tự hủy) quấn chặt vết ghép, dùng túi nilon chụp ngọn ghép lại, bộc kín phía dưới. Khoảng 20 ngày sau có thể tháo túi ni lon, 25 - 30 ngày là tháo dây cuốn được.
Sau khi ghép bà con cần che nắng và tưới nước đầy đủ, khoảng 2,5 – 3 tháng thì có thể đưa ra trồng.
III. TRỒNG MỚI
Tùy vào địa hình và điều kiện tự nhiên của vùng trồng mà mật độ trồng và cách chuẩn bị đất trồng khác nhau, mật độ trung bình cây cách cây 7 - 10m tức 100 - 200 cây/ha.
Ở khu vực Đồng Bằng Sông Cửu Long nếu trồng theo cách đắp ụ thì bà con cần chú ý bồi ụ thật kỹ để tránh làm sạt lỡ đất khiến ảnh hưởng không tốt đến bộ rễ của cây. Những vùng có địa hình thấp nên xẻ liếp, đào mương để giúp thoát nước tốt nhất, nâng cao tầng canh tác đất để tránh ngập úng cho cây.
Quy cách hố trồng: Bà con có thể đào với khoảng cách 60 x 60 x 60cm đến 80 x 80 x 80cm.
Khi làm bồn xong bà con nên bón lót 2 - 3kg phân bón hữu cơ OBI - Ong Biển 03 đặc biệt/gốc. Đảo đều với đất, tưới nước giữ ẩm sau 20 - 30 ngày mới xuống giống sẽ giúp cây phát triển tốt và tăng khả năng đề kháng sâu bệnh hại về sau.
IV. GIAI ĐOẠN KIẾN THIẾT CƠ BẢN
Cây măng cụt cho trái khi cây trồng 8 - 10 tuổi hay lâu hơn nữa tuỳ vào phương pháp chăm sóc, muốn cho trái sớm có thể trồng từ cây ghép, thường khi đạt 4 - 5 tuổi tùy vào cách thức chăm sóc đã cho trái.
- Giai đoạn cây chưa cho trái: năm đầu sau trồng bón 3 - 4kg/cây, các năm sau tăng dần lên mỗi năm 2 - 3kg. Có thế bón 2 lần trong năm, vào đầu và cuối mùa mưa.
Nếu chủ động được nguồn nước tưới bà con nên chia nhỏ số lần bón để cây trồng hấp thụ dinh dưỡng tốt nhất. Chia làm 4 - 6 lần trong năm tùy vào sức khỏe và độ tuổi cây trồng mà căn lượng bón cho phù hợp. Nên bón vào thời điểm cơi đọt đã già chuẩn bị đón cơi đọt mới.
V. GIAI ĐOẠN KINH DOANH
Giai đoạn cây cho trái ổn định: hàng năm chia làm 3 lần bón chính như sau:
Lần 1: Sau thu hoạch, tỉa cành, tạo tán sử dụng sản phẩm phân bón hữu cơ OBI - Ong Biển 03 đặc biệt 6 - 8kg/gốc, tưới nước sau khi bón phân nhằm tạo bộ lá khỏe mạnh và xum xuê trong thời gian ngắn nhất.
Lần 2: Trước khi cây ra hoa 30 - 40 ngày : thúc ra hoa sử dụng sản phẩm phân bón OBI - Ong Biển 03 đặc biệt hoặc OBI - Ong Biển 03 thường từ 4 - 6kg/gốc. Có thể bổ sung thêm 1 - 2kg lân giúp cây tăng khả năng phân hóa mầm hoa.
Lần 3: Sau đậu trái, khi đường kính trái 1 - 2cm, Sử dụng sản phẩm phân bón hữu cơ OBI - Ong biển 04 khoáng 6 – 8kg/gốc Hoặc 6 - 8kg Obi Ong Biển 03 Đặc biệt hay Obi Ong Biển 03 kết hợp thêm kali giúp trái phát triển nhanh và có chất lượng cao.
Bón phân lần 3 bà con nên chia làm 2 đợt cách nhau 30 - 40 ngày mỗi đợt 3 - 4kg để cây hấp thụ phân một cách tốt nhất và tránh tình trạng sốc rụng trái non.
Tuy nhiên, lượng phân bón có thể tăng giảm tùy thuộc vào tán cây, vào tình trạng sinh trưởng của cây, cây càng lớn lượng phân bón ngày càng tăng, năm trúng mùa bón nhiều hơn năm thất mùa. Nếu cây phát triển chậm thì tăng cường thêm phân.
Nếu chủ động nguồn nước nên chia nhỏ số lần bón như giai đoạn kiến thiết cơ bản nhưng vẫn tập trung phân bón cho 4 lần chính như trên để cây trồng hấp thụ dinh dưỡng tốt nhất.
VI. Tỉa cành, tạo tán
Việc tỉa cành, tạo tán cho cây sẽ tạo cho cây sự thông thoáng, tăng khả năng quang hợp, hạn chế nấm bệnh phát triển.
Trước hết bà con cần định hình tán của cây. Bà con để 1 thân cây chính, khỏe. Không giống như nhiều loại cây ăn quả khác, cần cắt bỏ ngọn cây khi còn nhỏ thì đối với cây măng cụt bà con không nên cắt bỏ ngọn khi cây còn nhỏ. Chỉ nên loại bỏ những cành vượt, cành đan, những tán cây mọc quá nhiều.
Để tạo tán cây cân đối, khi cây còn nhỏ bà con cần chọn 4 – 5 cành cấp 1, các cành mọc cân đối và phân bố đều quanh thân cây. Từ mặt đất lên, cành thứ nhất cách mặt đất 60 – 80cm, các cành khác cách nhau khoảng 25 – 30cm. Từ cành cấp 1 bà con để 3 - 4 cành cấp 2.
Một điểm bà con cần chú ý khi tạo tán cho cây măng cụt đó là bà con không nên để tán cây măng cụt giao nhau, tán cây cần tỉa gọn để cho đọt cây phát triển.
Việc tỉa cành của cây được thực hiện cùng với việc tạo tán. Đối với cây măng cụt nhỏ bà con tỉa cành đan chéo, cành sâu bệnh, cành mọc dày…. Đối với cây kinh doanh, bà con tỉa cành vào cuối vụ. Loại bỏ các cành sâu bệnh, cành già, cành không có khả năng cho trái, các cành mọc từ gốc ghép.
VII. Sâu bệnh hại trên cây măng cụt
- Xì mủ, sượng trái
Biểu hiện của thường thấy của bệnh là ở trên vỏ trái măng cụt bị xì mủ, thịt trái bên trong bị sượng. Bệnh thường xuất hiện nhiều vào thời điểm trước khi thu hoạch trái khoảng 2 - 3 tuần đặc biệt là những lúc mưa lớn, liên tục. Bệnh xuất hiện làm giảm giá trị thương phẩm của măng cụt, giảm năng suất cây.
- Bệnh thán thư
Bệnh xuất hiện nhiều ở trên lá, trái, cành của cây măng cụt, bệnh phát trển mạnh vào mùa mưa, những ngày độ ẩm cao, mưa kéo dài. Dấu hiệu nhận biết bệnh là ở trên lá, trái có những đốm màu đen trắng nhỏ bằng đầu kim, xung quanh có vòng do các tế bào cây bị hỏng tạo nên. Bệnh làm giảm khả năng phát
triển của cây, ảnh giảm giá trị thương phẩm của sản phẩm.
- Sâu vẽ bùa
Sâu thường tấn công ở đọt non, lá non làm giảm đỉnh sinh trưởng của cây, sâu hoạt động nhiều vào buổi chiều tối. Sâu gây hại bằng cách đục các đường ở lớp biểu bì, ăn diệp lục của lá. Sâu gây hại khiến cây bị giảm khả năng quang hợp, khô và rụng lá.
Ngoài ra trên cây măng cụt còn thường xuyên xuất hiện một số loại sâu bệnh khác: nhện đỏ, bọ trĩ, bồ hóng, đốm rong, chế nhánh…
VIII. Thu hoạch măng cụt.
Khi tiến hành thu hoạch măng cụt, bà con nhà nông cần nhẹ tay tránh va chạm, làm ảnh hưởng đến chất lượng trái măng cụt
Bà con nên thu hoạch lúc trái có màu hồng, cần phải cẩn thận khi hái tránh sự va chạm khiến trái bị tổn thương, thối trái.
Sau khi thu hoạch nên bảo quản ở nhiệt độ khoảng 14 - 20oC, có thể sử dụng túi vải hoặc túi plastic. Để tăng giá trị chất lượng của cây măng cụt, bà con nên phát trển theo hướng hữu cơ, hạn chế việc sử dụng thuốc BVTV, phân bón hóa học, từ đó phát triển kinh tế bền vững.