Vui buồn theo con nước

Theo chân anh Nguyễn Văn Đơn (37 tuổi) - một người dân ở xã Bàu Lâm (Xuyên Mộc, Bà Rịa - Vũng Tàu) đi bắt hến vào một buổi sớm đầu mùa mưa ở ngay đoạn sông gần hồ sông Ray, chúng tôi đã được nghe anh tâm sự nhiều về cái nghề nhìn qua tưởng đơn giản này. Anh Đơn bảo, mặc dù hến ở sông Ray xuất hiện nhiều vào mùa mưa nhưng thường chỉ bắt được chúng ở những ngày con nước cạn. Đó chính là khi thủy triều đi xuống, một phần hến sinh sống ven hai bên bờ sông sẽ được mọi người tìm bắt. Tuy nhiên ngày nay, loài thủy sản 2 mảnh này đang khá khan hiếm nên hầu như ven bờ không còn hến nữa. Muốn khai thác được chúng phải tìm đến những vùng nước sâu hơn và có những công cụ cào hến chuyên dụng. Một trong số đấy chính là chiếc giã cào. Đó là một dụng cụ làm bằng tre cật, dài chừng 5m, một đầu có gắn lưới sắt mỏng được thiết kế theo dạng góc vuông bán nguyệt theo chiều tay cầm. Và, công việc của những người cào hến như anh Đơn hàng ngày là ngâm mình trong nước, di chuyển chiếc cào sát mặt bùn để tìm những con hến nhỏ bé. Một công việc ẩn chứa nhiều may rủi, mặc dù điều kiện làm việc là khắc nghiệt vô cùng do phải ngâm mình trong nước.

Vừa nhìn ra phía dòng sông đang êm đềm chảy, anh Đơn vừa thở dài bảo: Tôi làm nghề cào hến ở đây đã lâu, từ khi nào thì không nhớ rõ. Chỉ biết, lúc nhỏ bắt hến theo thú vui, lớn lên thì coi như một nghề mưu sinh. Dọc con sông Ray này, đoạn từ vùng Chợ Mới cho tới Suối Rao, Phước Tân, không chỗ nào là tôi không biết, không thuộc từng đáy sông một. Anh kể, một ngày nếu chăm chỉ trầm mình trong làn nước lạnh mà trên đầu thì nắng chói chang như vậy có thể bắt được từ 12 đến 15kg hến. Hiện nay, giá bán hến tại ven bờ sông vào khoảng từ 10 đến 12 ngàn/kg thì họ cũng có thể kiếm được chừng hơn trăm ngàn đồng, một số tiền không phải là nhỏ với những người dân lao động nơi miền trung du đồi đất bạt ngàn này. Có lẽ vì nguyên nhân ấy mà rất nhiều người dân hai bên bờ sông Ray thường đi bắt hến mỗi khi triều kiệt. Tuy nhiên, mỗi tháng triều chỉ xuống 2 lần và mỗi lần cũng chỉ kéo dài khoảng 3 ngày. Vì thế, nhiều lúc ngay cả đêm khuya nhưng nước cạn, người ta vẫn phải ngâm mình dưới lòng sông để cào hến cho kịp con nước.

Là người gắn bó với con sông Ray từ khi còn là đứa trẻ đến nay, anh Đơn cho biết: Cứ bắt đầu từ tháng 4, khi những cơn mưa đầu mùa rải rác xuất hiện cho tới tận tháng mười một dương lịch, ở sông Ray có rất nhiều hến. Chúng xuất hiện hai bên bờ sông, từ vùng thượng nguồn cho tới tận hạ lưu phía Đất Đỏ. Không biết có phải đây là con sông nhỏ, lại đổ thẳng ra Biển Đông hay không mà nguồn nước ở sông Ray ít nhiều có chế độ thủy triều khác với những con sông khác, nên sản vật như tôm, cá cũng có chút khác biệt. Ở đó, thủy sản sông Ray thường là những loài sinh sống ở vùng nước ngọt nhưng vẫn có chút lai tạp của nước lợ từ phía biển. Dường như, đó chính là nguyên nhân khiến những con hến ở sông Ray to, trắng, béo như những con nghêu vậy.

Cạn kiệt nguồn tài nguyên

Trong thời gian rong ruổi hai bên bờ sông Ray cùng anh Đơn cào hến, chúng tôi còn bắt gặp những cảnh đời cào hến khác, đặc biệt là cả những chiếc ghe, thuyền nhỏ cũng tham gia. Kể về chuyện này, bác Nguyễn Văn Đăng (54 tuổi), một người giăng lưới ở sông Ray cho biết: Trước kia, hai vợ chồng tôi thường chỉ rong ruổi dọc bờ sông Ray, đoạn từ Hòa Bình cho tới Láng Dài, Phước Thuận để đánh bắt tôm, cá. Chiếc ghe này đã gắn bó với tôi từ gần hai mươi năm nay. Nhờ nó, qua bao mùa mưa gió, tôi đã nuôi sống gia đình và các con lên người. Mùa nào thì làm nghề đấy. Đêm thì giăng lưới, ngày lại bươn bả cào hến. Cũng may, ơn trời con sông nhỏ bé này khá dồi dào sản vật, đủ để cho những người nghèo như chúng tôi mưu sinh qua năm tháng. Theo đó, mặc dù sinh ra và lớn lên ở tận vùng núi Gia Ray (Đồng Nai) nhưng từ nhỏ, bác Đăng đã lênh đênh đời sông nước rồi. Sau này, cũng vì cái duyên sông nước mà bác lên nghĩa vợ chồng với một cô gái ở dưới Ngãi Giao. Từ đó, ban ngày thì hai vợ chồng chèo ghe đánh cá, tối về căn nhà nhỏ ở Ngãi Giao để nghỉ ngơi. Những hôm mùa nước cạn, thường thì bác Đặng đi ghe suốt đêm, chỉ có vợ lên bờ chăm sóc 3 đứa con nhỏ. Thấm thoắt, theo dòng nước chảy trôi, theo những mùa triều lên và xuống, các con bác giờ đã có gia đình riêng mà bác thì vẫn neo đời mình với những bến sông không tên, không tuổi này. Bác bảo, trước kia hến ở sông Ray nhiều lắm mà lại ít người khai thác vì không có người mua. Nếu cào bằng tay trần trong một tuần nhang cũng đủ gia đình ăn cả mấy ngày. Bây giờ, khi nó lên giá thì lại đông người tham gia đánh bắt khiến hến sông Ray đang đối mặt với nguy cơ cạn kiệt do không kịp phục hồi. Đặc biệt, từ khi hồ Sông Ray được xây dựng cách đây ít lâu, dòng chảy của con sông này bị chia làm hai khiến nguồn tài nguyên giảm đáng kể. Theo đó, thượng nguồn con sông này tính từ hồ Sông Ray trở lên còn có hến xuất hiện chứ vùng hạ lưu, từ hồ Sông Ray tới cửa biển Lộc An không còn xuất hiện hến nữa. Theo nhiều người dân, do vùng hạ lưu bị ảnh hưởng nhiều của nước biển ngược lên khiến độ mặn của nó quá cao, những loài nhuyễn thể như hến không thích nghi được. Mà vào trong lòng hồ Sông Ray để bắt hến thì khó vì hồ sâu, rộng lại thường xuyên tích nước khiến đáy hồ có đoạn sâu cả vài chục mét, không cách gì đánh bắt được.

Những con triều cứ lên và xuống, những mùa mưa cứ đến và đi để những vạt hến dưới lòng sông Ray bao năm là nguồn sinh kế cho hàng trăm con người nhỏ bé. Nó không đơn giản chỉ là đặc sản của người dân quanh sông Ray mà còn là món quà độc đáo mà thiên nhiên vùng đất đỏ này đã ban tặng cho con người. Tuy nhiên, có vẻ như hàng trăm đặc sản quý giá khác của thiên nhiên, con hến sông Ray theo một số cách nào đó đã dần cạn kiệt và đứng trước nguy cơ mất đi mãi mãi.