Dế bán một con 1.200 đồng đem về khoản thu vài trăm ngàn cho một người hành nghề mỗi ngày.

Sáng sớm, chị Mai Thị Thúy (thôn 3, xã Trà Giang) cùng nhiều người hàng xóm ở thôn 3, bắt đầu rời nhà làm việc. Mỗi người, đầu đội nón, khoác bộ áo quần bảo hộ; trên vai vác cây cuốc, tay cầm thùng nhựa và một sợi dây sắt gắn với lò xo rời nhà.

Tốp người đi ra bờ sông Trường lên chiếc thuyền thúng băng qua dòng nước chảy xiết để đến phía bên là cánh đồng Nà Su trồng hoa màu rộng hàng chục hecta. Hàng năm, người dân địa phương cánh tác trồng sắn, ngô, đậu… và đến tháng 8 âm lịch thu hoạch. Lúc này để lại ruộng đồng cỏ mọc xanh ngắt, đây là môi trường thích hợp cho loại dế cơm sinh trưởng phát triển nên người dân đến đào bắt.

Mỗi lượt chiếc thuyền chở bốn đi qua sông chừng 5 phút, họ tiến đến những đám ruộng cỏ bao phủ màu xanh để tìm hang đào bắt. Mỗi người đi một hướng, tảo khắp cánh đồng. Dưới cái nắng dịu nhẹ mùa đông, đôi mắt chị Thúy chăm chú quan sát giữa những ruộng cỏ tìm ra hang dế.

“Loại côn trùng này có đặc điểm đào hang sống trong lòng đất, ban đêm chúng chui ra đi ăn, đến sáng đi vào trú cẩn. Chúng sẽ lấp lại cửa hang tạo thành một đống đất nổi lên”, người phụ nữ 32 tuổi nói và cho hay lần theo dấu vết này để tìm ra hang dế.

Bước trên ruộng chừng mấy bước chân, chị Thúy phát hiện một hang dế vừa đùn đất lên để dấu vết còn mới. “Chắc chắn trong hang này có dế nằm ở, độ sâu khoảng 30 cm. Vì nhìn vào đống đất đùn ra còn mới và không to nên tôi biết”, chị Thúy nói và cho rằng từ nhỏ đã biết đào bắt dế. Trước đây dế bắt về chế biến món ăn phục vụ gia đình nhưng hai năm trở lại đây có nhiều người thu mua nên đào bán.

Người phụ nữ này lấy cuốc bổ xuống một nhát thì hang dế hiện ra to hơn ngón tay. Chị Thúy lấy đồ nghề được làm bằng một sợi dây thép từ công tơ mét xe máy dài hơn nửa mét, phía dưới gắn một cái lò xo. Một tay cầm sợi dây thép đút vào hàng, tay còn lại xoay liên tục để chạy vào trong. Sau 30 giây thao tác, một con dế nằm gọn trong lò xo được lôi ra thả vào thùng nhựa đặt cạnh bên.

Theo chị Thúy, trước đây đi đào dế dùng cuốc. Từng nhát cuốc bổ xuống thì bới đất theo hang, sau nhiều lần đào đến nơi dế trú ẩn thì dùng ngón tay đưa vào để bắt. Cách làm này vừa tốn sức, bởi mỗi hàng sâu từ 30 đến hơn 50 cm nhưng từ ngày có bộ đồ nghề này, chỉ đào ngoài cửa hàng vài nhát cuốc rồi đưa sợi dây xoay bắt rất dễ dàng.

Ngoài ra, cách bắt trước đây rất nguy hiểm, vì trong hang thường có rắn, rết ở. Nó ở trong đất nên không biết, lúc cho ngón tay vào sẽ bị chúng cắn. Đặc biệt, cách bắt này có nhiều lúc nhát cuốc trúng con dế bị đứt đôi sẽ không bán được.

“Bộ đồ nghề được thợ bắt dế chế từ dây công tơ mét xe máy gắn với một cái lò xo. Sau đó có nhiều người sản xuất bán ra thị trường, mỗi cái giá 50.000 đồng”, chị kể và cho hay từ ngày có đồ nghề bắt dế được nhiều hơn. Ở đây các thương lái cung cấp đồ nghề cho người đào dế đi bắt để thu mua. Cách làm này giữ mối làm ăn, không bán cho người khác số dế bắt được.

Trên cánh đồng, từ sáng sớm đến gần trưa, ông Dương Hiển Mười bắt được hơn 100 con dế nhưng đổi lại bộ áo quần ớt đẫm mồ hôi. Ông mang thành quả đem về nhà thì thương lái chờ sẵn để thu mua với giá 1.200 đồng một con. Tính ra, ông Mười thu về được 120.000 đồng sau một buổi lao động.

“Đây là khoản tiền tương đối lớn đối với nông dân, chiều tiếp tục đi đào sẽ cho thu nhập 300.000 ngàn đồng một ngày”, người đàn ông 56 tuổi nói và cho rằng, mức thu nhập này khá hơn so với nhiều nghề khác ở địa phương. Mùa đào dế bắt đầu từ tháng 8 kéo dài đến tháng 11 âm lịch thì kết thúc.

Theo ông Mười, việc đào bắt dế ngoài việc cho người dân một khoản thu nhập nó còn góp phần bảo vệ mùa màng. “Những cây hoa màu như ngô, sắn mới trồng mọc mầm dế rất thích ăn. Chúng sẽ cắn ngang cây, phá hoại rất lớn”, ông Mười nói và thông tin ngoài việc đào bắt dế ở địa phương, đến mùa người dân xã Trà Giang đi nhiều nơi khác hành nghề. Dế thường ở các cánh đồng đất bãi bồi trồng cây hoa mà ven sông.

Số lượng được người bắt về sẽ có thương lái đến tận nhà thu mua để nhập cung cấp cho các nhà hàng, quán nhậu. “Thức ăn của dế chủ yếu là cỏ và cây hoa màu nên không có mùi hôi, đắng. Ngoài ra, dế vào thời điểm này có trứng nên ăn rất béo”, người nông dân này cho hay.

Dế sẽ được chế biến thành nhiều món ăn như xào sả ớt; dế chiên bột, dế nướng, rang muối ớt; dế mèn kho tiêu. Tuy nhiên người dân Quảng Nam thường chiên với dầu mỡ. Món ăn này làm rất đơn giản, chỉ việc bỏ ruột và cánh rồi, hai chân sau, rồi cho vào nước rửa sạch. Sau khi để ráo nước đưa vào chảo dầu, mỡ chiên và thêm một số gia vị tiêu, mì chính, nước mắm… Khi con dế giòn là chín và đưa vào miệng nhai có vị giòn, thơm, béo ngậy.